Historia Krutyni

Krutyń jest turystyczną miejscowością położoną na Mazurach – w środku Mazurskiego Parku Krajobrazowego. Nazwa wsi Krutyń została zapożyczona od rzeki noszącej teraz oficjalną nazwę Krutynia. Jest to nazwa pochodzenia staropruskiego – język ten był spokrewniony z językiem litewskim. Nazwa ta oznacza “rzekę wartką i krętą”, a nie jak niektórzy mylnie etymologizują, nazywając ją “krótką”.

Początek miejscowości Krutyń sięga odległych czasów. Powstała ona za wielkiego mistrza krzyżackiego, Fryderyka z Myśnii [Friedrich von Meissen], około 1500r. jako obronna stanica myśliwska w puszczy, należącej wówczas do wujostwa siesieńskiego. Stanica została później przebudowana na zameczek myśliwski, w którym schronił się w czasie panującej w prusiech dżumy, Książe Albrecht w r.1527. Zameczek ten figuruje też na mapie Prus C. Hennenbergera z 1576r.

Następnie przebywał tam kilkakrotnie kurfirst Jerzy Wilhelm w 1620r., a potem w 1621r., także dwukrotnie w 1627r. oraz w 1629r. Było to w okresie wojny trzydziestoletniej, rozgrywającej się również na terenie Brandenburgii. O istnieniu zameczka w Krutyni wspomniano w tedy jeszcze w 1674r. Około 1651 roku zameczek był siedzibą nadleśniczego, do którego należał nadzór wszystkich lasów państwowych w obwodzie starostwa sześcieńskiego. Podlegało mu czterech wartowników: w Kosewie, Kiełbonkach, Marcinkowie i Prusinowie. W tym okresie wzmogła się intensywna eksploatacja puszczy w celu pomnożenia dochodów książęcych. Powstały liczne smolarnie, dziegciarnie, budy potażowe. Obok siedziby nadleśniczego powstała niewielka osada robotnicza.

W okresie późniejszym, bo dopiero ok.1751 zlecono hutnikowi Grzegorzewskiemu założenie huty szkła nad rzeką Krutynią, która istniała tylko do 1776r. Nazwano ją Krutyńską Szklarnią, która stanowiła zaczątek późniejszej wsi Stara Ukta.
Osada Krutyń była w 1782r. nadal siedzibą nadleśnictwa i podleśnictwa, liczyła 16 dymów. W pobliżu tej osady istniała wówczas Krutyńska Karczma z 1 dymem , a dalej w dół rzeki Krutyński Piecek z 3 dymami.

Pierwszą szkołę założono przed 1740 rokiem w budynku drewnianym, w 1818 roku uczęszczało do niej 40 dzieci. W 1935 roku była tu trzyklasowa szkoła, która mieściła się w gmachu murowanym. Dwóch nauczycieli uczyło w niej 120 dzieci, w tej liczbie również dzieci z Krutyńskiego Piecka i Zielonego Lasku. Krutyń należała początkowo do parafii w Nawiadach, od 1846 do Ukty. W roku 1939 liczyła 436 mieszkańców, na koniec 1999 roku 324 mieszkańców. Za mostem, po prawej stronie znajduje się budynek (dawne nadleśnictwo Krutyń), w którym w 1963 r. zatrzymał się noblista John Steinbeck. Przed budynkiem Szkoły Podstawowej w Krutyni znajduje się głaz narzutowy z tablicą poświęconą Karolowi Małłkowi działaczowi i pisarzowi mazurskiemu, który mieszkał w Krutyni.

Okolica Krutyni należy do najpiękniejszych zakątków klimatycznych i letniskowych Mazur. Dzięki właśnie tym walorom wieś zawdzięcza swój rozwój. Przed Drugą Wojną Światową były tutaj cztery pensjonaty, a oprócz tego turyści i letnicy zatrzymać się mogli w licznych kwaterach prywatnych.